Beguinat-eko Bernart Lonjuhac delakoaren karlin eta kornadoak. Addendum

Blog sarrera bat argitaratzen dudanean atzera begiratzen dut eta azken begirada bat ematen diot argitaratutako gaiari. Honakoan, Sancho Iturbide eta bere karlinei buruz hitz egin nuenean, Bernart Lonjuhac alde batera utzi nuela penatu zitzaidan.

Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak bidalitako bigarren eskuizkriboari begira gelditu nintzen, Bernart eta erregetxearen arteko akordioa erakusten diguna. Honako honek oraindik ere idazkera korapilatsuagoa zuen. Erronka ederra berriro ere.

Aldi berean, sarean zehar argibide berriak aurkitu nituen. Ibañez Artica maisuak, “Moneda de necesidad acuñada en Navarra durante la guerra con Castilla (1429-1431)” 1998. urteako lanean Sancho Iturbideren seigarren legea transkribatu zuen. Pozik bermatu nuen, nik egindako irakurketa, akats pare bat bazituen ere, orokorrean zuzena zela. Baina Ibañez Artica-ren lanak ez zuen Bernart Lonjuhac-en akordioaren transkripziorik. Agiri hau, Nafarroako Artxibo Orokorrean gordetzen da, 132. kaixaren, lehen ataleko IV. agiria da eta bi orrialde ditu.

Bernart-i horrenbeste zor nion.

Las cosas de suso scritas han seydo concordadas ent los muy altos excelents senyores de señor Rey y la señora reyna de Navarra dunapart y Bernart Lonjuhac maestro de moneda dla otra.

Honako honetan ere, ez dut hitz batzuren esanahia zeharo deszifratzen edo ez naiz erabat ziur behintzat. Ondorengoetan, gorriz ageriko dira hitz hauek. Bitartean, agiri honen transkripzioa Florencio Idoate-ren “Catálogo del Archivo General de Navarra: Sección de Comptos: Documentos. XL Tomo” liburuan aurki daitekeela ikasi dut. Egunen batean, liburutegiren batean nire agiriaren irakurketa zuzentzeko aukera izango dut. Bitartean hona hemen nire Bernart Lonjuhac-i omenaldia:

Pordianr X es concordado que los dcos senyores Rey y Reyna ordenen y confermezcan por maestro dla casa de la moneda q faran batir en su Ciudat de Pamploa et assaber en la casa de moneda de la rua mayor al dco Bernart. Et por quanto assepstamos el dco Bernart no podra bat que por todo el mes de febrero promoban los dcos senyores le fagan liurar en dca casa dla moneda y lo ordenan maestro de aquella et del dco dia adelant el bata y sea maestro dla dca casa de moneda q los dos senyores deprnt encardan de faz bat.

Erregeek San Zernin burgoaren karrika Nagusian kokatutako txanponetxearen txanponetxeburu izendatu zuten Bernart, 1432. urteko urtarrilaren 10.ean, hau da, Sancho Iturbide-ren izendapenaren egun berdinean. Ziur aski Bernart atzerritarra zen eta ez zen erresuman momentu horretan, ondorioz otsailerarte txanponik lantzerik ez zuela izango onartzen zuten.

Errege nafarrek pirinieotatik at ekarritako txanpongileak maiz erabili zituzten, Biarno-ko Morlaas hiritik, akitaniatik edo okzitaniatik ekarriak askotan. Ikus dezakegunez, Iruñan gutxienez bi txanponetxe ziren lanean 1432. urtean zehar, kale nagusian bat eta errege dorretxean bestea. Kale nagusian zen txanponetxe honen kokapen zehatzik ez dugu.

Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren adeitasuna – AGN, CO DOCS.,Caj. 132, n.1.4 lehen orria

Ytan es concordado quelos dcos senyores Rey y Reyna fagan librar aldco Bernart todos los parotroaytes y ostiellas pa obrar la dca moneda, los que son en poder de migel de Rosas goarda dla dca casa dla moneda, aquello q eldco Migel tiene y se fallaran por su mentauro. Delos quales ptroayts y ostiellas se sirva eldco Bernart, urgent obrara y sea maestro en la dca casa dla moneda. Et apste sea tenydo delas Rendas aldco migel de Rosas.

Ytan los dcos senyores daran goarda, contragoarda y assayador y entallador en ladca casa dla moneda, los quales los dcos BzJ sean tenydos delos pagar.

Pasarte honetan Migel de Rosas-en izena ageri da lehenengoz. Migel pertsonai garrantzitsua izan zen Blanka erreginaren agintealdian, kontu ganbararen ikuskaria eta txanponetxeetako goarda edo zaindaria. Migelek utzitako kontuei esker, Juan Carrasco Perez UPNA-ko katedradunak hainbat datu interesgarri utzi dizkigu bere lanetan.

Bernart-ek Migelek utzitako tresna eta “Parotroyate”ak (hitz honen esanahia agian txanpongintza trokel eta pilen bilduma izan daiteke) erabili behar zituen txanponketa lanak ahalik eta azkarren hasi ahal izateko.

Ikus daitekeenez, txanponetxearen zaindari edo goarda, haren ordezkari edo laguntzailea, zilarraren zilegitasuna entsegatzen zuen entsegalaria eta trokel eta pilen lanketaren arduraduna zen grabatzailea, erregetxeak (hau da B eta J, Blanka eta Joan) izendatzen eta ordaintzen zituen.

Seigarren lege honi dagokien txanponketetan, Migel de Rosas goardaren ondoan, Luis de Catania entsegalari eta grabatzailea ibili ziren lanean. Migelen soldata, urtean 300 liberatakoa zen (25 libera hilabetero) eta Luisena, urtean 180 liberatakoa (15 libera hilabetero).

Ytan es concordado que pa el dco mes de febrero el dco Bernart sea tenydo de prepsentarse en la ciudat de Pampl. ant el dco Migel de Rosas goarda hado puesto pa obrar y prender carga dla dca moneda con aquellos potroaytes y vasas q aura necessario pa la dca obra.

Bernart, otsailaren hasierarako azaldu beharrean zen Iruñako hirian, Migel de Rosas guardaren aurrean, karrika nagusiko txanponetxearen kargu hartu eta Migelek emandako lanabes eta patroiei esker nafar txanponak lantzeko prest. Geroago ikusiko dugunez, ez dugu Bernart Iruñean azaldu zenaren ziurtasunik; ekainaren hasieratik aurkeztutako kontuek Bernart de Beguinot txanponetxeburuaren izena bait daramate. Tamalez, bi Bernart hauek pertsona berdina diren ez dugu esaterik. Beginat-eko Bernart honekin ez da txanponketa hitzarmenik ezagutzen, baina Bernart Lonjuhac-ek, izen horrenpean behintzat, ez zuen inolako konturik aurkeztu.

Seigarren txanponketa legearen babespean landutako Blanka eta Juan errege-erreginaren Karlin-a – 2,87gr – Koroaren oinarri zabala

AURKIA: I:Z:B:DEI:GRA:REX:Z:RGA:NAVARRE

IFRENTZUA: SIN:NOME:DOMINI:BENEDICTVM (Hemen grabatzaileak lanketa akatsa egin zuen)

Ytan es concordado que el dco Bernart aya de obrar bien lealment y diligentment moneda de plata q sea de ley de cinqno diners y dizeocho granos argent le Roy y deseys sueldos ocho diners de talla y q la obrara sin remedios algunos y esta moneda sera nombr. Carlin. Et sea tenydo de dar a los mercaderes o fornydores q troaieran plata o billon a la dca casa dla moneda, por cadaun marco de plata de XII diners de ley argent le Roy q a ell sea liurado quince libras dla dca moneda comptando lapieca por dos sueldos. Er sera tenido de respondr eldco Bernart alos dcos Senyores o assugoarda de toda la plata q obrara o le seba liurada. Et assaber por el senyoreaje dizeocho sueldos por marco dla dca plata monedada et lo restant q saliera del dco marco de plata o sueldo de ley seva pal dco Bernart por su bacage y tales otros costages. Por los cuales bracages y tales otros costages eldco Bernart sea tenydo excepto al salario o gage dla goarda, contragoarda, del assayador y entallador los quoales pagaran los dcos sres Rey y Reyna segunt dco es.

Normala denez, Bernart-ek bere hitzarmenean jasotako txanponketa baldintzak Sancho Iturbidek jasotakoen berberak ziren, bai lege, bai taila eta bai “senyorage“-ari zegokienean adibidez.

Lehen esan dugun bezala, Migel de Rosas goardak utzitako kontuei esker, eta Juan Carrasco Perez UPNA-ko katedradunak bere “Moneda y fiscalidad en el reinado de Blanca de Navarra: del monedaje a las “acuñaciones de guerra” (1428-1432)” lanean jasotako laburpenari esker, Sancho Iturbidek errege dorretxean eta Bernart Lonjuhac edo hobe esanda Bernart de Beguinat-ek karrika nagusian landutako txanponen kopuru bat ematera ausartu gaitezke.

Bernat de Beguinat-en izena azaltzen bait da kontu ganberako kontuetan, ekainak 6 eta abuztuak 8aren artean aurkeztutako “senyorage“ edo txanponketa zergaren ordainketetan. Ez dakigu Beguinat-eko Bernart hau, akordioan aipatzen den Bernart Lonjuhac berbera den, baina hala izan ezkero eta txanponetxea otsailean martxan jarri bazuen, ekainerarte ez zituela etekinak eman ondorioztatu dezakegu. Eta etekinak, bi hilabetez baino ez zituen sortu…oso denbora motza.

Sancho Iturbideren errege dorretxeak berriz, urtarrila bukaera eta Iraila hasieraren artean aurkeztu zituen txanponketa zergak, zortzi bat hilabetetako lanketa izan zuen ondorioz. Kontuetan ikusiko dugunez, Sancho-k landutako txanpon kopuruak Bernart-enak baino dexente handiagoak izan ziren.

Beste datu interesgarri bat: Txanponketa zergak karlinen eta kornadoen lanketaren ordainetan ordaindu zirela erakusten dute kontuek. Honek, karlin erdien eta kornado erdien lanketarik ez zela egon baieztatuko luke.

Ikus ditzagun kontu hauek:

Sancho Iturbidek errege dorretxean landutako txanponek honako pisua eman omen zuten:

• Karlinak: 2011 marko, ontza bat eta 10 esterlin
• Kornadoak: 988 marko eta 7 ontza
• Orotara ordaintutako txanponketa zergak: 949 libera 18 sueldo eta 8 diru térdi

Ondorioz 2011,177 txanpontutako karlin marko eta 988,875 txanpondutako kornado markotako pisuak aurkeztu ziren zerga kontuetara. Txanpondutako karlin marko bakoitzak 80 ale zituenez, 160.894 karlin ale landu zirela ondorioztatu dezakegu. Eta txanpondutako kornado marko bakoitzak 240 ale zituenez, 227.960 kornado ale inguru landu zirela esan dezakegu. Txanponketa zergei begiratu ezkero, karlinek 867,19 liberatako eta kornadoek 82,39 liberatako zergak sortu zituzten. Erregetxearentzat askoz ere onuragarriagoa zen karlinak lantzea kornadoen ordez.

Beguinat-eko Bernart-en karrika nagusiko txanponetxean landutako txanponen kontuak honako hauek dira:

• Karlin eta kornadoen pisu bateratua: 386 marko eta 7 ontza
• Hauetatik jasotako txanponketa zergak: 106 libera 6 sueldo 6 diru

Kasu honeta ez dugu txanpon mota bakoitzaren pisu desberdindua eta bildutako zergen kopurua orokorra da. Baina bildutako zergen inguruan kalkulu azkar batzuk egin ondoren, landutako karlin pisua 215 marko inguruan eta landutako kornado pisua 171 marko inguruan egon behar zela ondorioztatu dezakegu.

Ondorioz Bernart-ek 17.200 karlin ale inguru eta 41.250 kornado ale inguru landu zituela ondorioztatu dezakegu. Jasotako zergetatik, 92 libera inguru karlinetatik zetozten eta 14 libera kornadoetatik.

Seigarren lege honen ondoren eta Migel de Rosas-ek aurkeztutako kontuen arabera 20.000 bat libera inguru kaleratu ziren karlin eta kornadoen artean. 20.000 libera hauetatik, erregetxeak 12.000 libera baino gehiago jaso zituen, lehen ikusitako 1.055 libera inguru txanponketa zergengatik eta beste 11.296 libera txanponketetarako entregatutako zilarraren truke.

Gogoratu beharrekoa da, zilar marko bakoitzeko, 15 libratako ordaina jasotzen zuela zilarra libratzen zuenak. Ondorioz, txanpondutako zilarraren %60 baino gehiago, erregetxeak berak entregatu zuela ondorioztatu dezakegu eta gainontzeko %40a beste erakunde edo partikularrek libratutakoa izan zen. Gaur egunean ezin dugu irudikatu, bere zilarra besapean, edonor joan zitekeela txanponetxera eta zilar hau han libratu ondoren, egun batzuetara txanpon berriak jasotzen zituela ordainetan.

Beste erakunde edo partikularrek entregatutako zilarraren truke, erregetxeak txanponketa zergak baino ez zituen jasotzen. Erregetxeak berak entregatutako zilarraren truke ordea, txanponketa zergak eta baita zilar berberaren ordain osoa jasotzen zuen.

Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren adeitasuna – AGN, CO DOCS.,Caj. 132, n.1.4 Bigarren orria

Ytan es concordado q el dco Bernart pa el dco tpo sea tenido de segurado dencaminart y casafundar y que dará buen compto y fara buena Responsion de toda la plata o billon q le sea liurada en ladca casa dla moneda y de todo lo q le sea dado en carga. Et lo q obrara el dco Bernart asta q aya zado (avanzado?) los dcos radores, obrara por mano del dco migel de Rosas goarda y lo tomara dell.

Ytan es concordado q eldco Bernart aya dobrar moneda menuda. Et assaber cornados pa fruto del pueblo y obrara aquela quantidat q ent lagoarda y ell sea concordado.

Seigarren txanponketa legearen babespean landutako Blanka eta Juan errege-erreginaren Kornadoa

AURKIA: I:Z:B:RE:Z:RGNA

IFRENTZUA: NAVARRE

Pasarte honetan argi agertzen denez, kornado diru txikiak jende xumearentzat lantzen omen ziren, erregetxeak beste balio haundiagoko txanponei ematen bait zien lehentasuna, ahal zuenean behintzat. Sancho Iturbidek, karlin/kornaduen txanponketa ratioa 1:1,41-ean zuen bitartean, Bernart-ek 1:2,40-ko ratioa pairatu behar izan zuen (y obrara aquela quantidat q ent lagoarda y ell sea concordado). Migelek hemen, ez zion ziur aski mesede handirik egin.

Ytan es concordado que el dco Bernart aya de ser maestro en la dca casa de la moneda deldco mes de febrero en adlant asta un anyo complido ayga segnorat. Et le prometen los dcos senyores Rey y Reyna q obrando el dco Bernart bien y lealment ladca moneda y obteniendo y cumpliendo todas las cosas dsuso scrytas y concordadas q lo tendrá por maestro en ladca casa dla moneda y no le tomara aquella dmas eldco tpo dun anyo por nyngun otro maestro.

Erregetxearen eta Bernart-en arteko hitzarmena urtebetekoa omen zen. Kontuen arabera, abuztu hasieran dagoeneko amore eman zuen Bernart-ek. Sancho Iturbide berak hilabete bat beranduago bukatu zituen bere txanpontze lanak, iraila hasieran alegia. Ez zen txanponketa luzea izan seigarren legeari zegokiona, eta hau izan zen Blanka erreginak ezagutuko zuen azkena.

Todas las dcas cosas fueron stas y concordadas en la villa de Taffalla el X día del mes de Enero El anyo del nascimento de nos Senyor Ihsu xsto aMCCCCXXXII.

Yo la Reyna Blanca

Bibliografia:

Moneda de necesidad acuñada en Navarra durante la guerra con Castilla (1429-1431)– Miguel Ibañez Artica – 1998 – link

Moneda y fiscalidad en el reinado de Blanca de Navarra: del monedaje a las “acuñaciones de guerra” (1428-1432) – Juan Carrasco Perez – 2003 – link

Maestros, oficiales y monederos. Personal al servicio de las cecas navarras (1349-1512) – ALBERDI AGUIRREBEÑA, Juan Ignacio – 2002 – link

Catálogo general de la moneda de Navarra- Ricardo Ros Arrogante – 2013 – Altaffaylla argitaretxea

MONEDA MEDIEVAL NAVARRA – Manual de Numismática – Miguel Ibañez Artica – 2021

Moneda de Euskal Herria – Pablo María Beitia Arejolaleiba – 2018

Blog honetan jasotako datu pertsonal guztiak blog honetako edukiak zabaltzeko baino ez dira erabiliko. Datu pertsonalak ez zaizkie inoiz hirugarrenei lagako edo salduko. Edozein unetan baja eman daiteke, gure mezu elektronikoen orri-oineko estekan klik eginez.